De basisschool houdt nu nog slechts pseudopauzes

Steeds meer scholen stappen over op een continurooster. Kinderen blijven ‘tussen de middag’ verplicht op school en zijn eerder klaar. Ze hebben in dit rooster een veel kortere middagpauze, meestal onder begeleiding van dezelfde leerkracht. Maar scholen worstelen met deze verantwoordelijkheid. Voor het eten en drinken is maximaal 15 minuten ingepland – de resterende 15 minuten worden besteed aan buitenspelen - en bij veel scholen staat de televisie dan aan. Sommige scholen gaan nog verder en vermengen de pauze met hun verplichte onderwijstijd, door een kringgesprek te voeren, school TV te kijken of voor te lezen uit een boek. Dat is geen pauze, maar pseudopauze. En kinderen ontvangen hierdoor al snel één uur effectieve lestijd minder per week. Je kunt het leerkrachten echter moeilijk kwalijk nemen, ze hebben zelf al amper de tijd om naar het toilet te gaan of hun boterham te eten. Want al die verplichte lesuren moeten uiteindelijk wel gegeven worden.

Vier soorten pauze

1. Traditionele schooltijden

   De school start tussen 8.30 en 8.45 en gaat uit tussen 14.30 en 15.30 uur. Kinderen eten tussen de middag thuis of bij de overblijf op school. De kinderen hebben woensdagmiddag vrij.

2. Het Hoorns model

   Traditionele schooltijden, zoals hierboven omschreven, maar alle kinderen zijn naast woensdagmiddag ook vrijdagmiddag vrij.

3. Het continurooster

   Vier dagen les met een korte middagpauze op school, woensdagmiddag vrij (de onderbouw ook op vrijdagmiddag vrij), eindtijd vaak om 14.00.

4. Vijf gelijke dagen

   Vijf dagen identieke schooltijden, geen vrije middagen, korte middagpauze op school, eindtijd vaak om 14.00 of 14.30.

Er is op de basisschool sprake van een lestijdenverschuiving, even onbekend als grootschalig. In de afgelopen 10 jaar is het aantal basisscholen dat werkt met een traditioneel lesrooster gedaald van 77 procent (2011-2012) naar 41 procent (2017-2018). De verwachting is dat deze trend zal doorzetten met als grote groeier het continurooster waarbij kinderen kort lunchen en eerder vrij zijn. Bij een continurooster - en de variant hierop het vijf-gelijke-dagenmodel - is de middagpauze ingekort en gaan kinderen niet naar huis om te eten, maar eten ze op school onder leiding van de leerkracht. Het betekent in de praktijk dat kinderen meer uren les hebben dan bij een traditioneel rooster, dus komen er meer dagen zonder les.

Weinig rust voor kinderen

De opkomst van de korte pauze is te herleiden naar 2007, toen scholen steeds meer problemen kregen met het organiseren van de tussenschoolse schoolopvang. Ouders zijn minder thuis, 85 procent van kinderen blijft over, maar dit overblijven kost geld als daarvoor een leerkracht of pedagogisch medewerker voor wordt ingezet. Modellen waarbij vrijwilligers of ouders de tussenschoolse opvang deden, lijken moeilijk houdbaar. Ook is de kwaliteit van de begeleiding vaak onder de maat, met als gevolg dat leerkrachten na de pauze veel tijd nodig hadden om de kinderen weer in het gareel te krijgen. In 2007 werden scholen verplicht te zorgen voor de voor-, tussen- en naschoolse opvang. Het gevolg is dat het klassieke ‘tussen de middag vrij’ op veel scholen is omgevormd tot een veel kortere korte pauze in een aaneengeschakelde schooldag. Maar door de lunchtijd op het volledige bordje van school te leggen ontstaan er verschillende problemen:

• Kinderen hebben veel minder tijd om rustig te eten en drinken.
• Kinderen hebben minder vrije tijd en bewegen minder.
• Kinderen komen onvoldoende tot rust.
• Tijdens de lunch iets leren lijkt mij onnodig en niet realistisch.
• Kinderen krijgen minder effectief onderwijs (want onderwijstijd = lunchtijd).
• Leerkrachten moeten een omvangrijke taak erbij organiseren zonder adequate financiering en hulp.
• Leerkrachten moeten veel moeite doen om zelf pauze te houden, als ze dat al lukt.

Er passeren op diverse onderwijsplatforms ook voorstanders van een continurooster, zoals de verkeersveiligheid (kinderen fietsen minder vaak heen en weer naar school), rust voor leerkrachten (minder opstartmomenten) en een betere concentratiespanne voor kinderen. Wetenschappelijk onderbouwing voor deze opvattingen is onvolledig, nog in uitvoering of simpelweg niet aanwezig.

Waarom is het organiseren van pauze zo lastig?

Door afscheid te nemen van een langere overblijftijd tussen de middag kregen kinderen in één klap ruim 50 procent minder pauze: het verschoof van vijf kwartier naar een half uur. Maar daar houdt het nog niet op. Op school is er geen sprake meer van echte pauze, maar van pseudopauze: het lijkt op vrij zijn, maar is toch niet hetzelfde omdat het gevuld is met een verplichte, klassikale activiteit zoals school-tv of een kringgesprek. Om nog maar te zwijgen over de pauze van leerkrachten. Veel scholen moeten passen en meten om deze extra taak te organiseren binnen hun schooltijduren. In de praktijk is het leerkrachtenteam verantwoordelijk voor de pauze. En leerkrachten moeten ook eten, uitrusten, tijd hebben voor persoonlijke verzorging of even kunnen bellen met het thuisfront. Krijg dat maar eens voor elkaar in die 30 minuten, waarvan de kinderen ook nog een kwartier moeten buitenspelen onder toezicht.

Zo blijkt het in de praktijk heel gangbaar om als leerkracht je pleindienst te beschouwen als pauze, of je lunch te eten terwijl je observeert in de klas. Terwijl kinderen niet stoppen met kind-zijn. Ze vallen, pesten, huilen, zijn verdrietig, vragen aandacht, willen enthousiast iets vertellen of hebben hulp nodig. Dat is eigenlijk geen pauze en leerkrachten erkennen ook dat dit een groot probleem is, ze weten echter niet beter. En niemand heeft een oplossing.

Tijd om even op de pauzeknop te drukken

Als je wat verder kijkt, zie je al snel dat het continurooster het zoveelste bewijs is van structurele onder-financiering van ons onderwijs. De kortere pauze voor kinderen zijn grootschalige aanpassingen in ons onderwijsstelsel welke uit pure schaarste aan geld, middelen en tijd zijn voortgekomen. Het komt voort uit de strakke sturing vanuit de overheid op de urennorm en andere kwaliteitsnormen, zonder adequate financiering en zonder oog voor de menselijke kwaliteit die juist schuilt in persoonlijk contact, aandacht en speelruimte voor zowel kind als leerkracht.

Als er niets verandert in de normen en criteria die de onderwijsinspectie hanteert, zullen steeds meer scholen moeten overstappen op een continurooster of vijf-dagen-gelijk model. Dat is hun goed recht, maar laten we er dan niet omheen draaien. Het is alweer een verkapte efficiency maatregel waar uiteindelijk de kinderen en de leerkrachten de dupe van worden